معمولاً ۶ هفته پس از زایمان، دوره ای است که طی آن تغییرات ناشی از بارداری در اعضای مختلف بدن مادر به تدریج به حالت قبل از بارداری بر می گردد. گر چه ممکن است این برگشت پذیری تا ماه ها به طول انجامد.
رحم:
بلافاصله پس از زایمان، رحم شروع به کوچک شدن میکند، به طوری که در عرض ۲ هفته به داخل حفره لگن بر میگردد. اندازه رحم پس از ۴ تا ۶ هفته تقریباً برابر اندازه زمان قبل از بارداری است. گاهی درد و انقباض هایی در رحم مانند زمان قاعدگی وجود دارد که اصطلاحاً به آن "پس درد" می گویند. این دردها در زمانی که مادر به نوزاد شیر میدهد بیشتر می شود. با گرم نگه داشتن، شل کردن عضلات، تنفس عمیق و مصرف مسکن (با نظر پزشک)، می توان درد ناشی از انقباض را کاهش داد. معمولاً در روز سوم از شدت دردها کاسته می شود. در کسانی که اپیزیاتومی شده اند، استفاده از کیسه یخ بر روی محل بخیه ها در چند ساعت اول پس از زایمان، حمام آب گرم در ۲۴ ساعت اول پس از زایمان، دراز کشیدن به پهلو، استفاده از بالش هنگام نشستن و انجام تمرینهای مناسب به کاهش درد و بهبود سریع آن کمک می کند.
عملکرد مثانه:
لازم است به طور مرتب مثانه مادر تخلیه شود. فقط گاهی ممکن است به علت اپی زیاتومی، در هنگام ادرار کردن، احساس درد کند که بتدریج بهبود می یابد. تداوم هر نوع مشکل در ادرار کردن مانند سوزش و یا درد نیاز به بررسی دارد.
عملکرد روده ها:
عدم دفع مدفوع تا ۲ روز اول پس از زایمان به علت تخلیه احتمالی و کاهش فعالیت روده ها حین زایمان، طبیعی است. اصلاح رژیم غذایی (مصرف مایعات و مواد فیبردار)، تحرک زود هنگام و تمرینهای کششی از یبوست و در نتیجه بروز عوارض آن جلوگیری میکند. توصیه می شود در صورت نبود احساس دفع، از زور زدن اجتناب شود.
دیواره شکم:
پس از زایمان عضلات دیواره شکم، نرم و شل باقی میماند و چند هفته طول میکشد تا توانایی کشش عضلات به حالت اولیه باز گردد. با انجام تمرینهای کششی میتوان به جمع شدن سریعتر و بهتر عضلات شکم کمک کرد. استفاده از شکم بند به تنهایی موثر نیست.
|
کاهش وزن: بلافاصله پس از زایمان، در اثر تخلیه رحم و خروج جنین و جفت، وزن بدن مادر حدود ۵ تا ۶ کیلو گرم کاهش می یابد. که معمولاً ۶ ماه بعد از زایمان، مادر به حدود وزن قبل از بارداری خود بر میگردد. اگر مادر به نوزادش شیر بدهد، امکان برگشت به وزن قبلی بیشتر است. فعالیت بدنی و نحوه تغذیه در میزان کاهش وزن پس از زایمان و مدت زمان لازم برای کاهش وزن موثر است. |
 |
استراحت:
به دلیل طولانی بودن زمان زایمان، تأثیر داروهای بیهوشی، شیردهی و بیخوابی و نگهداری از نوزاد، خستگی مادر بسیار شایع است. لذا اطرافیان باید شرایطی را ایجاد کنند که مادر بتواند در روزهای اول، استراحت و خواب بیشتری داشته باشد. فراهم کردن محیط آرام و راحت و نیز کم کردن دید و بازدیدها در این روزها ضروری است. مادر میتواند فعالیتهای معمول روزانه خود را بتدریج شروع کرده و افزایش دهد.
شیر مادر دارای ترکیبات مختلفی از انواع مواد مغذی مانند پروتئین ها، ویتامین ها ،املاح، چربی و کربوئیدرات میباشد. مواد مغذی شیر مادر از مادری به مادر دیگر بسیار متفاوت بوده و از یک زمان شیردهی به زمان دیگر نیز تغییر میکند. این دگرگونی را حتی میتوان در ساعات مختلف روز و با تغییرات سنی کودک هم مشاهده نمود.
سال هاست که بحث نقش تغذیه مادر در دوران شیردهی بر روی این ترکیبات و اهمیت تغذیه مادر شیرده در حجم شیر و وزن گیری شیرخوار مورد توجه بوده است. شیردهی، تکمیل فیزیولوژی حلقه تولید مثل در یک زن است و بدن مادر نه تنها در غدد پستانی برای تولید شیر تغییراتی می دهد، بلکه با جمع آوری مقدار کافی ذخائر مواد غذایی در دوران بارداری، خود را برای تولید شیر نیز آماده می سازد.
بعد از زایمان، احساس تشنگی، اشتها و علاقه به غذا خوردن در مادر افزایش مییابد. در سنتهای قدیمی رسم بود که علاوه بر آوردن هدایا برای تولد کودک، حتماً غذاهای پرانرژی و سرشار از پروتئین به مادر داده شود تا انرژی از دست رفته او در طول زایمان، جبران گردد.
تشویق مادران شیرده به استفاده از یک برنامه غذایی مناسب و متنوع که ضمن تأمین مواد مغذی مورد نیاز با فرهنگ غذایی آنان، هم خوانی داشته باشد بسیار اساسی است.
درست است که مادران شیرده به سبزیهای تازه و میوه، نان و غلات و مواد غذایی که منابع خوب کلسیم هم باشد نیازمندند ولی این انتخابها و دستورات باید بر اساس عادات غذایی و سنتهای جامعه و درآمد اقتصادی خانواده باشد. هر قدر الگوی غذایی داده شده، به مادر ساده تر و مناسب تر با عادات غذایی مادر باشد بیشتر مورد توجه و عمل او قرار میگیرد.
تغذیه سالم و خوب به معنی صرف کردن وقت زیاد در آشپزخانه نیست. بسیاری از مواد غذایی، هم مغذی هستند و هم آسان مورد استفاده قرار میگیرند مانند پنیر، ماست، نانهای سبوس دار، گوجه فرنگی، جوانه ها، میوه ها، سبزی های قطعه قطعه شده، تخم مرغ پخته و مغزها (مانند بادام، گردو و فندق) که میتوانند به عنوان میان وعده مورد استفاده قرار گیرند و یا به همراه غذای خانواده مصرف شوند.
خوردن چند وعده غذای کم حجم بهتر از مصرف ۳ وعده غذای حجیم است. بسیاری از مادران، قبل از شیر دادن یک نوشیدنی سالم که مایعات مورد نیاز آنان را تأمین کند انتخاب میکنند.
عادات غذایی مادر، ذخیره سازی دوران بارداری، آگاهی از نقش تغذیه در سلامت خود مادر و اهمیت مواد غذایی دریافتی در ترکیب و حجم شیر مادر بسیار مهم هستند ولی عواملی که بیش از تغذیه مادر در ازدیاد حجم شیر او دخالت دارند و متأسفانه فراموش میشوند عبارتند از: شروع تغذیه با شیر مادر در اولین ساعات تولد نوزاد، تکرر و تداوم تغذیه با شیر مادر، تماس مادر و شیرخوار، تغذیه بر اساس تقاضای شیر خوار و وضعیت صحیح شیردهی
بعضی اوقات اطرافیان، مادر را در خوردن موادی مانند حبوبات (به دلیل نفخ آن)، یا خوردن خیار و بادمجان (در اصطلاح سرد بودن آن) و یا كلم و سیر (به خاطر بوی آن) منع میکنند که هیچ کدام درست نیست اگر مادر از مواد غذایی قابل دسترس و مورد علاقه خود در حد متوسط استفاده کند مشکلی برای نوزاد یا شیر خوار او بوجود نمی آید.
با مشاهده هر یک از علائم زیر فوراً با پزشک یا ماما تماس گرفته و یا به بیمارستان یا هر واحد بهداشتی درمانی مراجعه شود:
|
 |
پر بودن طبیعی پستان وقتی پستان به شیر می آید که معمولاً روز سوم به بعد است به موازات تولید شیر بیشتر، خون بیشتر هم در پستان جریان می یابد. بنابراین پستانها گرم، پر و سنگین میشوند ولی در این حالت، جریان شیر طبیعی است. برای رفع پری پستان باید نوزاد مکرر تغذیه شود و مابین وعده های تغذیه، پستان را کمپرس سرد نمود. ظرف چند روز پستانها متناسب با نیاز نوزاد، شیر تولید خواهد کرد.
چنانچه پستان از شیر تخلیه نشود شیر، خون ولنف موجب تورم پستان شده و جریان شیر را متوقف می کند. این حالت موجب تورم شده و پستانها داغ، سفت و سخت و دردناک میشوند و تحت فشار قرار گرفته و پوست پستان براق میشود. نوک پستانها چون تحت فشار و کشش هستند، صاف شده و پستان گرفتن برای نوزاد مشکل میشود.
روش دیگر، استفاده از بطری گرم است. بدین ترتیب که یک بطری دهانه گشاد را پر از آب داغ میکنند پس از چند دقیقه که بطری کاملاً داغ شد آب آن را خالی نموده و دهانه بطری را در آب سرد فرو میکنند تا خنک شود بعد دهانه آن را روی آرئول ( هاله قهوه ای) پستان می گذارند و چند دقیقه نگه می دارند. بطری که به مرور سرد میشود شبیه به یک مکنده، نوک پستان را به داخل میکشد و به این ترتیب به جریان یافتن شیر کمک می نماید.
نشانه های مجرای بسته:
مادری که دچار انسداد مجرا شده است، توده ای را در پستان خود حس میکند، پوست روی این قسمت گاهی قرمز است. ممکن است این توده دردناک یا حساس باشد. مادر معمولاً تب ندارد و حال عمومی او خوب است.
نشانه های ماستیت:
درمان مجرای بسته:
درمان ماستیت:
برای درمان ماستیت میتوان موارد زیر را انجام داد، اما بهتر است برای بهبود و درمان سریعتر آن، به کارکنان بهداشتی درمانی مراجعه شود زیرا ممکن است بر اثر عدم رسیدگی، ماستیت غیر عفونی به ماستیت عفونی تبدیل گردد.
برای درمان دارویی ماستیت غیرعفونی به پزشک مراجعه شود. درمان ضد التهاب به کاهش نشانه های ماستیت کمک میکند. ایبوبروفن در صورت در دسترس بودن قابل قبول است. یک مسکن ضعیف نیز میتواند جایگزین آن شود. درمان با آنتی بیوتیک برای یک دوره زمانی (معمولاً ۱۰ تا ۱۴ روز) با نظر پزشک در برخی موارد ضرورت دارد. از جمله هنگامی که:
دوشیدن شیر
روش دوشیدن شیر با دست (تکنیک مارمت):
دوشیدن شیر با دست، مفیدترین روش دوشیدن است و مادر میتواند در هر جا و هر زمانی که نیاز دارد به انجام آن بپردازد. دوشیدن شیر با دست وقتی پستانها نرم است، کار ساده ای است اما در هنگام احتقان و حساس شدن پستانها مشکل میشود. در این روش مادر باید خودش شیرش را بدوشد. دوشیدن شیر توسط فرد دیگر میتواند به پستان مادر آسیب برساند مگر آن که فرد مزبور مهارت لازم را داشته باشد و خیلی نرم و ملایم رفتار کند.
برای دوشیدن شیر با دست، مراحل زیر کلیدی است:
تحریک رفلکس جاری شدن شیر:
طول مدت دوشیدن شیر:
|
تمام اقدامات دوشیدن شیر معمولا ۲۰ تا ۳۰ دقیقه وقت می گیرد:
|
 |
این زمان فقط به عنوان راهنما به کار میرود. پس از برقراری جریان شیر، دوشیدن تا زمان کند شدن جریان شیر ادامه می یابد. در ابتدای دوشیدن پستان، ممکن است شیر خارج نشود اما پس از چند دقیقه شیر شروع به چکیدن میکند و اگر رفلکس جاری شدن شیر (اکسی توسین) فعال باشد، شیر جاری میشود. زمان دوشیدن شیر در نوزادی که قادر به مکیدن نباشد، بایستی اندکی بعد از زایمان و ترجیحاً در ظرف مدت ۶ ساعت اول تولد انجام شود.
تغذیه شیرخوار هنگام اشتغال به کار مادر در خارج از منزل:
مادر میتواند قبل از خروج از منزل، شیر مورد نیاز شیرخوار را بدوشد که بستگی به ساعات دوری، وزن و سن شیرخوار دارد. بعضی از مادران شیر مورد نیاز شیرخوار را در مدت ۱۵ دقیقه و بعضی همان مقدار شیر را در مدت ۳۰ دقیقه از پستان تخلیه می نمایند. ضمناً مادر می تواند از شیرهای دوشیده شده قبلی نیز استفاده کند و به مراقب کودک بگوید که شیر دوشیده شده را با فنجان به شیرخوار بدهد.
ذخیره کردن شیر برای شیرخوار سالم در خانه:
|
شیر تازه |
شیر منجمد شده (فریز شده) |
|
در دمای بالای ۳۷ درجه ذخیره نشود |
اگر فریزر درون یخچال است (جایخی یخچال): به مدت ۲ هفته |
|
در درجه حرارت ۲۵ تا ۳۷ درجه سانتی گراد، به مدت ۴ ساعت |
در قسمت فریزر یخچال فریزر: به مدت ۳ ماه |
|
در درجه حرارت ۲۵-۱۵ درجه سانتی گراد، به مدت ۸ ساعت |
در فریزر مستقل (صنعتی) با انجماد عمیق (۲۰ - درجه): به مدت ۶ ماه |
|
دمای زیر ۱۵ درجه، به مدت ۲۴ ساعت |
|
|
در یخچال با دمای ۲ تا ۴ درجه سانتیگراد ، به مدت ۸ روز |
|
ظرف شیر را در سردترین قسمت یخچال یا فریزر قرار دهید. بسیاری از یخچال ها درجه حرارت پایدار ندارند. بنابراین بهتر است شیر طی ۵-۳ روز استفاده شود.
توجه:
هر دارویی که مادر مصرف میکند به مقدار بسیارکم (۱ تا ۲ درصد کل دارو) وارد شیرش میشود، که این مقدار بسیار کم دارو در اکثر موارد برای نوزاد یا شیرخوار بی ضرر است ولی باید به این نکته توجه داشت داروهایی که مادر مصرف میکند احتمال تأثیر آن بر نوزاد نارس و شیرخوار کمتر از ۲ ماه بیشتر از تأثیر آن بر روی شیرخوار بزرگتر است و چون مصرف اکثریت قابل توجهی از داروها برای نوزاد یا شیر خوار عارضه ای در پی ندارد، نباید مادران را از شیر دادن منع نمود. به هر حال مادر باید در همه شرایط به ویژه در دوران بارداری و شیردهی اگر نیاز به مصرف دارو دارد آن را با نظر پزشک مصرف نماید.
|
معمولاً پزشک به مادری که شیر میدهد دارویی تجویز میکند که با شیردهی سازگاری داشته باشد. مصرف داروهایی نظیر استامینوفن، آسپرین، مسکنهای ساده ضد سرماخوردگی، داروهای ضد فشار خون و ضد دیابت، و آنتی هیستامین ها به مقدار معمولی و مدت کوتاه و همچنین آنتی بیوتیک ها مانعی برای شیر دادن نیستند و هرگاه ضرورت مصرف آنها توسط پزشک تأیید شود مادر می تواند از آنها استفاده و در عین حال به شیردهی ادامه دهد. داروها و موادی که مصرفشان در دوران شیردهی ممنوع است بسیار اندک و از چند قلم تجاوز نمیکند مانند داروهای ضد سرطان و مواد رادیواکتیو برای درمان. چنانچه مادر نیاز حتمی به مصرف این داروها داشته باشد، باید در طول مدت مصرف مرتباً شیر خود را بدوشد و دور بریزد تا ترشح شیر ادامه یابد و و بتواند پس از تکمیل دوره درمان و قطع دارو به شیردهی ادامه دهد. |
 |
هنگامی که فرزند شما میتواند اشیا را لمس کند و به مرور روی پای خود قدم بردارد، با توجه به نحوه زندگی شما خطرات می تواند مضاعف و مهم تر و دامنه آن بزرگتر شود. شما هم میتوانید با تغییراتی کوچک در پیرامون محیط زندگی و نظارت مستمر بر نحوه فعالیت فرزندتان، ایمنی را با احساسی از اطمینان ایجاد نمایید تا مجبور نباشید در آینده، غفلت و کم توجهی خود را به سرنوشت و خواست خداوند نسبت دهید.
 |
واقع بین باشید و از همین لحظات برای کنترل محیط و عدم وقوع احتمالات برنامه ریزی کنید. هیچگاه کودک را تنها در منزل رها نکنید و مراقبت او را به کودکان یا افراد غیر مسئول نسپارید، با دقت در تهیه اسباب بازیهای آموزشی و هم بازی شدن با او، کمک نمایید تا او دنیای اطراف خویش را از این طریق به خوبی بشناسد و بازی بهانه ای برای رفع مسئولیت شما و رها کردن کودک نباشد. |
احتمال وقوع خفگی:
خفگی به دلیل بلعیدن جسم خارجی از علل عمده مرگ شیرخواران است این خطر از زمانی که شیرخواران می توانند اشیا را به سمت دهان خود ببرند وجود دارد اشیایی مانند:
سقوط از ارتفاع:
شیرخوار نوپا قدم به هر مکانی میگذارد بدون آن که درک کاملی از خطرات آن داشته باشد. راه پله، دسترسی به پشت بام یا بالکن و یا تراس بدون حفاظ برای شیرخواری که میخزد هم میتواند خطرساز باشد. حتی برای شیرخوار فعال و بزرگتر، پنجره های بدون حفاظ یا قفل، در آپارتمانها هم میتواند خطر آفرین باشد. سقوط از پنجره اتومبیل به دلیل خم شدن و بی توجهی والدین نیز بسیار مشاهده شده است واژگونی با روروک در شیرخواران نوپا و صدماتی که روروک عامل آن بوده است نیز اتفاقاتی است که فراوان تکرار میشود.
تست ورزش
هولتر فشار خون
هولتر نوار قلب
اکوکاردیوگرافی قلب
مراقبت‌های بارداری و اکوی جنین
اطفال
نوزادان
قلب کودکان
